Formy zatrudnienia w Polsce – rodzaje umów. Która jest najkorzystniejsza?

W Polsce istnieje wiele różnych form zatrudnienia, które pozwalają pracodawcom i pracownikom dostosować warunki pracy do swoich potrzeb i preferencji. Forma zatrudnienia często jest uwarunkowana od profilu działalności firmy i charakteru pracy, którą będzie wykonywał pracownik.

Jakie rodzaje form zatrudnienia obowiązują w Polsce?

Formy zatrudnienia w naszym kraju dzielą się przede wszystkim na dwa rodzaje:

• Pracownicze formy zatrudnienia pracownika
• Niepracownicze formy zatrudnienia pracownika

Pierwszy rodzaj, według ustawy, to szczególny stosunek prawny. Najczęściej reguluje go kodeks pracy, w odróżnieniu od umów cywilnoprawnych regulowanych przez kodeks cywilny, w skład których wchodzą niepracownicze formy zatrudnienia. Te dwa rodzaje różnią się przede wszystkim w zakresie praw pracowniczych (np. tym jak traktowane jest ubezpieczenie chorobowe czy ubezpieczenie społeczne).

Czym jest stosunek pracy?

Kodeks pracy w art. 22 §1 określa stosunek pracy następująco: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju dla pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.″

W ramach stosunku pracy mamy do czynienia z następującymi podstawami: umowa o pracę, powołanie, wybór, czy mianowanie. Nie zaliczają się prace wykonywane przy zawieraniu umów cywilnoprawnych.

Stosunek pracy oznacza:

• osobiste wykonywanie pracy przez pracownika,
• praca wykonywana dla pracodawcy,
• pod kierownictwem pracodawcy,
• w wyznaczonym miejscu i czasie,
• za wynagrodzenie za pracę.

Pracownicze formy nawiązania stosunku pracy

Umowa o pracę jest najpopularniejszą formą zatrudnienia. Może być zawarta na czas określony lub nieokreślony.

W sytuacji umowy o pracę na czas określony pracownik jest zatrudniony na określony okres, np. na stażu, projektach sezonowych lub zastępstwach. Natomiast umowa o pracę na czas nieokreślony nie ma określonego terminu zakończenia i stanowi stałe zatrudnienie.

Umowa o pracę zapewnia następujące gwarancje:

• Pełne prawa pracownicze.
• Stabilność zatrudnienia (umowa na czas nieokreślony).
• Minimalne wynagrodzenie jest zagwarantowane.
• Pracodawca zobowiązuje się do gwarancji wypłaty wynagrodzenia.
• Unormowanie czasu pracy.
• Prawo do płatnego urlopu i wynagrodzenia chorobowego.
• Dostęp do okresowych badań lekarskich.
• Ubezpieczenia społeczne.
• Zachowanie okresu wypowiedzenia

Powołanie stanowi podstawę nawiązania stosunku pracy, w sytuacjach regulowanych w odrębnych przepisach. Pracownik jest wówczas powoływany przez określony organ, a jego odwołanie może się odbyć w każdym czasie, pod warunkiem, że zostanie zawarte na piśmie. Może ono odbyć się niezwłocznie bądź w określonym terminie. W tym przypadku pracownik nie podlega przepisom, które znajdują uzasadnienie przy rozwiązywaniu umowy o pracę i rozpatrywaniu sporów pracowniczych dotyczących przywracania do pracy. Powoływani są m.in. pracownicy samorządów (np. skarbnicy gminni czy wojewódzcy) i pracownicy związani z działalnością kulturalną (dyrektorzy instytucji). Powołanie może być poprzedzone konkursem.

Mianowanie obok wyboru i powołania jest jedną z pozaumownych form nawiązywania stosunku pracy. W naszym kraju obowiązuje 20 aktów prawnych, które regulują stosunki prawne nawiązywane na podstawie mianowania. Mianowanie polega na wykonywaniu przez pracownika obowiązków w warunkach podległości służbowej – oznacza to, że osoba mianowana może mieć w przypadkach poprzedzonych uzasadnieniem zmienione warunki pracy (np. tymczasowa zamian obowiązków).
Żeby umowa została zawarta, potrzebna jest zgoda pracownika mianowanego (przyjęcie nominacji). Zazwyczaj zawiera się ją na czas nieokreślony. Pracownik mianowany, oprócz podstawowych praw, ma również możliwość stałego dodatku dochodowego, prawa do dłuższego urlopu i szansę skorzystania ze specjalnych szkoleń. Mianowani są m.in. funkcjonariusze różnych służb, np. policjanci czy strażnicy graniczni.

Wybór to zatrudnienie pracownika, polegające na uzyskaniu przez niego mandatu na pełnienie określonej funkcji – na przykład burmistrza miasta czy wójta gminy. Taki rodzaj umowy rozwiązywany jest na podstawie ustąpienia z pełnionej funkcji bądź wygaśnięcia mandatu.

Rodzaje umów cywilnoprawnych

Umowy cywilnoprawne są regulowane przepisami kodeksu cywilnego. Są zależne od charakteru wykonywanej pracy. Ich najważniejszą cechą jest to, że pracownik (wykonawca umowy) nie jest podporządkowany podmiotowi, który powierza mu pracę. Oznacza to tyle, że przełożony nie może wymagać, aby praca była świadczona w konkretnym miejscu i w konkretnym czasie – ściśle przez niego wyznaczonych.

Umowy cywilnoprawne – najważniejsze rodzaje:

• umowa o dzieło
• umowa zlecenie
• umowa agencyjna
• kontrakt menedżerski

Najważniejsze cechy umów cywilnoprawnych

Pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy cywilnoprawnej przysługuje szereg praw i obowiązków. Zasady zawierania takich umów są elastyczne. Przykładowo, umowa cywilnoprawna nie gwarantuje prawa do urlopu wypoczynkowego, gdyż nie jest regulowana w kodeksie pracy. Takie kwestie można ustalić indywidualnie ze zleceniodawcą, o ile będą one zgodne z kodeksem cywilnym.

Umowa zlecenie to jeden z rodzajów umów cywilnoprawnych, w którym pracownik zobowiązany jest do wykonania określonej czynności prawnej (np. dostarczenie określonej usługi bądź produktu) dla pracodawcy. To elastyczna forma zatrudnienia, często wykorzystywana na projektach krótkoterminowych. Najważniejsze korzyści pracy na umowie zlecenie:

Korzyści ze strony pracownika

• Możliwość ustalenia wypłacenia wynagrodzenia na zasadzie stawki za określone dzieło (gwarancja minimalnej stawki godzinowej).
• Możliwość wypowiedzenia umowy w dowolnej chwili.
• Swoboda pracy.
• Dogodna forma zatrudnienia dla osób uczących się.
• Zapewniony dostęp do opieki zdrowotnej na NFZ i odkładania składek na emeryturę.
  Korzyści dla zleceniodawcy
• Oszczędność czasu i kosztów.
• Możliwość wypowiedzenia umowy w dowolnej chwili.

Umowa o dzieło jest również formą umowy cywilnoprawnej, w której pracownik jest zobowiązany do jednorazowego dostarczenia określonej pracy (np. określonego dzieła, usługi) na rzecz pracodawcy. Jest często wykorzystywana w branżach artystycznych, kreatywnych i usługowych.

Warto pamiętać, że inaczej niż w przypadku umowy zlecenia, wykonawca nie ma prawa do ubezpieczenia zdrowotnego, emerytalnego, chorobowego, rentowego czy wypadkowego, ponieważ nie opłaca z ich tytułu stosownych składek. Korzyści wynikające z umowy o dzieło:

• Najwyższe wynagrodzenie netto w stosunku do wynagrodzenia brutto.
• Możliwość zadecydowania kwestiach dotyczących miejsca, czasu pracy i sposobu wykonania pracy.
• Umowę o dzieło można wykonywać dodatkowo, będąc jednocześnie zatrudnionym na umowę o prace bądź umowę zlecenie.
• Zleceniodawca nie musi odprowadzać składek

Umowa agencyjna (praca tymczasowa) jest formą zatrudnienia zawieraną między pracownikiem a agencją pracy tymczasowej, która wypożycza pracownika do różnych firm. Jest to popularna forma zatrudnienia w sektorze pracy tymczasowej. Do korzyści umowy tymczasowej należą:

• Elastyczność w zatrudnianiu pracowników na określony czas lub do określonych celów.
• Szybki proces rekrutacji.
• Dostęp do specjalistów.

Kontrakt menedżerski to umowa zawierana z pracownikami na stanowiskach kierowniczych i menedżerskich. Obejmuje ona dodatkowe świadczenia i korzyści w zamian za wyższą odpowiedzialność. Kontrakt menedżerski ma następujące zalety:

• Korzystne warunki finansowe.
• Rozwinięcie kariery na stanowiskach kierowniczych.

Inne formy zatrudnienia

Oprócz wyżej wymienionych istnieją także inne formy zatrudnienia, takie jak np.: umowa o pracę nakładczą, umowa o pracę na czas próbny, umowa na czas stanu wojennego, umowa na czas nieokreślony z terminem wypowiedzenia, a także wiele innych.

Wybór najlepszej formy zatrudnienia zależy od wielu kwestii. W grę wchodzą takie czynniki jak rodzaj i poziom higieny pracy, preferencje indywidualne i sytuacja finansowa. Istotne, aby zdawać sobie dokładnie sprawę z warunków każdej umowy i dostosować je do swoich priorytetów zawodowych i życiowych.